"... maar ik zal uw recht om het te zeggen met mijn leven verdedigen".
Deze uitspraak is lang toegeschreven aan Voltaire, maar blijkt een uitspraak van zijn Engelse biografe, Evelyn Beatrice Hall. Ik moest aan deze uitspraak denken bij de laatste verkiezingsuitslagen.
De spreidingswet zet verhoudingen onder spanning
De tegenstellingen zijn hoog opgelopen, het wederzijds onbegrip spat van het scherm als vertegenwoordigers van de verschillende partijen de uitslag becommentariëren. Of het nu gaat om de reactie van Wilders op het besluit van de Eerste Kamer over de spreidingswet of de kritische opstelling van de Volkskrant naar de informateur Plasterk Wederzijds begrip is ver te zoeken, de stellingen zijn betrokken en worden niet snel verlaten.
En daar ligt misschien wel een van de belangrijkste vragen. Hoe kom je tot meer begrip voor elkaar. Dat betekent niet gelijk dat je daarmee je eigen visie of mening hoeft op te geven, maar het helpt om de ander beter te begrijpen. Hoe moet je de boodschap van deze stemmers interpreteren? Wat is het signaal dat de kiezers op de PVV hebben gegeven? De discussie in de formatie gaat al snel over de grondwet en over asielzoekers. Onderwerpen waar de PVV stellige standpunten over heeft ingenomen. Wat betreft de grondwet blijkt dat toch wat genuanceerder te liggen, maar de toon blijft gelijk.
Kunnen we anders kijken?
Het lijkt alsof de verkiezingsuitslag ons
met elkaar voor een nieuwe opgave stelt. Waar de een vindt dat er nu eindelijk
stem is gegeven aan de grote onvrede over de overheid en de toestroom van
vluchtelingen, asielzoekers en andere buitenlanders. Daar vindt de ander dat
het een schande voor het land is dat iemand mogelijk premier wordt, terwijl hij
er zijn beroep van heeft gemaakt om mensen te schofferen, te verdelen en
groepen te discrimineren. Het grote risico lijkt om het te hebben over
standpunten van partijen en daar iets van te vinden. En van daaruit te zoeken
naar compromissen. Dat gaat er impliciet van uit dat kiezers hebben gestemd
vanwege de standpunten van de partijen. Formeren en onderhandelen dreigt dan een
spel te worden waarin vanuit standpunten wordt gezocht naar compromissen. Tegelijk
wordt steeds duidelijker dat het voor een belangrijk deel over protest stemmen
of stemmen uit onvrede gaat.
Het onderliggende verhaal
Met het onderhandelen vanuit standpunten, missen
we de kern van de verkiezingsuitslag. Wat is eigenlijk de onderliggende
boodschap van de kiezers? Is dat onderliggende verhaal niet het aangrijpingspunt
voor een gesprek om te kijken of er gezamenlijkheid kan worden? Meer nog dan
voorzichtig met elkaar naar rechts op te schuiven, zou de sleutel tot een
vergelijk wel eens kunnen liggen in meer begrip voor elkaar. Mensen willen begrepen en geaccepteerd worden. Arjen van Veelen deed
in zijn column Wakker worden in een guur land (december 2023, https://www.nrc.nl/nieuws/2023/12/08/wakker-worden-in-een-guur-land-a4183776)
een poging emoties en onderliggende verhalen te benoemen die waarschijnlijk een
rol hebben gespeeld.
Ontschuldigen
Partijen zijn elkaar kwijt geraakt, vanuit een
verschillend perspectief op gebeurtenissen. Dit kan partijen ontschuldigen en perspectief
bieden om weer een gezamenlijke toekomst te vinden. Partijen kijken vanuit verschillende
werkelijkheden en de daarmee verbonden zorgen, emoties en belangen naar gebeurtenissen.
Wanneer we in staat zijn de onderliggende verhalen, zorgen, wensen en belangen een
plek te geven, kunnen we pas gaan zoeken naar uitwegen of oplossingen die een
meer duurzame toekomst brengen. Dan kunnen we uitwegen vinden die recht doen
aan de verschillende belangen van betrokkenen.
Daarbij speelt uiteraard de vraag hoe je je kan verbinden
met meningen en opvattingen die ingaan tegen je basis opvattingen, tegen je
morele waarden. Moet je je daarmee verbinden? En als dat niet hoeft of kan, wat
dan wel?
In mediation zeggen we vaak dat het kan, als je
bereid bent voorbij je eigen belang te kijken en te zoeken naar uitwegen die
recht doen aan de verschillende belangen. Niet op zoek naar gezamenlijke
belangen, want die zijn er regelmatig niet. Maar zoeken naar oplossingen waarin
er voldoende ruimte is om ieders belang een plek te geven. Daar ligt misschien
wel de echte opgave: De onderliggende zorgen, emoties en verhalen erkennen en respecteren
en de wederzijdse bereidheid creëren om elkaars verhaal te horen en te respecteren.
Van daaruit kan iets nieuws ontstaan, van daaruit kunnen partijen zich herverbinden
met een toekomst. En van daaruit kan het vertrouwen weer groeien. Dan kan afzetten tegen wat er gebeurt, nee zeggen tegen
gekozen wegen, veranderen in gezamenlijk creëren van nieuwe wegen. In de veronderstelling
dat er dan ook een beter verankerd beleid kan komen waar de huidige opponenten
zich in verbonden weten.
Uitdaging voor
Plasterk
Ook als het lukt om een gezamenlijk verhaal te schrijven, moet er nog steeds een besluit genomen worden over het toelaten van asielzoekers. Alleen dat besluit is dan geen waterig compromis meer waar niemand warm voor loopt, maar een vertaling van de gekende belangen van partijen. En dat vraagt lef om geen compromissen te sluiten. Voorwaar een mooie uitdaging voor formateur Plasterk. Dat lijkt me nu democratie ten voeten uit: met elkaar zoeken naar oplossingen waarin tegengestelde stemmen gehoord worden en gezamenlijk verantwoordelijkheid wordt genomen voor moeilijke keuzes.
