zondag 31 augustus 2014

Empathie onder druk ...

"Medische staf en directie Diakonessenhuis in conflict over veiligheid patiënten"
(Medicalfacts, 20-07-2014)

“106 gemeenten dupe van nieuwe verdienmodel WMO" ((Zorgvisie, 26-08-2014)

Moeder journalist tegen IS: straf mijn zoon alstublieft niet" (NRC, 28-08-2014)

'Gewone moslims willen deze slangen ook kwijt' (Parool, 30 augustus 2014)

Op het eerste gezicht vier losse nieuwsberichten. Voor mij voelt het als uitingen van een en hetzelfde patroon. We raken het ontwend om ons echt in anderen te verplaatsen. En daarmee gaan ze allemaal over empathie, of het gebrek daaraan. Het lijkt wel of het in veel situaties niet vanzelfsprekend is je te verplaatsen in de andere partij, in je gesprekspartner. Dat laatste woord suggereert al een gezamenlijkheid die in deze nieuwsberichten ontbreekt. 
Hier ligt voor mij wel een puzzel die ik in mijn achterhoofd de laatste tijd vaak met me meeneem. Hoe werkt dat nou? Wat maakt dat we elkaar kwijt raken? En wat kan je er aan doen? Toegegeven, het is een onderwerp waar ik sinds vorig jaar door ben gegrepen. Dus misschien zie ik het ook wel omdat het me fascineert en is het er niet meer dan voorheen. Dat begon met het boek van Simon Bar Cohen en een voorval in een speeltuin in Italië waar ik vorig jaar een blogje over schreef (Wat heb jij een stom brilletje, 05-09-2013). 



Bar Cohen definieert empathie als: Ons vermogen om vast te stellen wat iemand anders denkt of voelt en met een passende emotie te reageren op zijn gedachten en gevoelens. Kortom, ons vermogen om ons echt in een ander te verplaatsen én van daaruit te reageren. Dat is iets anders dan sympathie voor iemand voelen. Wat op zich fijn is, maar toch meer een manier is waarbij je van buiten kijkt in plaats van dat je in de ander zijn huid krijpt. Empathie betekent dat je niet alleen bedenkt hoe de ander zich voelt, maar je er zelf ook rot van gaat voelen. Zo rot, dat je er iets aan wilt doen. Jill Jacobs gaat nog een stap verder in haar blog over stereotypen over Palestijnen en Israelis. Zij schrijft: "...we desperately need radical empathy. By this, I mean opening ourselves to the pain of the other exactly at the moment when we are terrified of this other, and exactly at the moment when fear for our lives and for our loved ones pushes us inward." 


Dat gaat nog veel verder dan 'gewone empathie'. Ik lees haar oproep als een inspirerende wake up call, en tegelijk als een opgave waar we nog heel ver vandaan zijn. Ik ben geneigd het wat dichterbij te zoeken en te kijken wat empathie onder druk zet en wat er nodig is om empathie meer plek te geven.

Empathie onder druk

Verschillende publicaties lijken erop te wijzen dat onze empathie onder druk staat. Kinderpsychiater Perry legt hierbij ook een link met de manier waarop we de samenleving inrichten, waardoor we steeds minder aandacht voor echt contact met elkaar en met onze kinderen hebben. Hij legde dit in april uit in een uitzending van Brandpunt
Krznaric sluit hierbij aan in zijn beschrijving van vier bronnen die empathie onder druk zetten. Zo heeft hij het over vooroordelen waardoor we de ander niet echt zien en ons niet echt in de ander verplaatsen. Iedereen heeft oordelen en vooroordelen. Ze staan in de weg als we ze niet zien, ze uitleven in plaats van bevragen. 
Krznaric noemt onze neiging autoriteiten te volgen de tweede bron die empathie onder druk kan zetten. Daardoor zien we de persoon voor ons minder dan de autoriteit op de achtergrond die beleid heeft afgekondigd of nieuwe regels heeft vastgesteld.
Afstand is een derde factor die een rol kan spelen. Als we mensen niet kennen, hun leven zich ver weg afspeelt, wordt het lastiger om ons in hen in te leven. Tot slot noemt Krznaric ontkenning als verklaring.
De financiële crisis kan je hier aan toevoegen. Die crisis leidt op diverse plekken tot een grotere behoefte aan controle en beheersing. Een druk die eerder leidt tot voorzichtigheid en focus op beperken van fouten dan op het je verplaatsen in de ander. 


Meer ruimte voor empathie
Empathie wordt steeds meer gezien als een vermogen dat mensen van nature hebben. Bij de een ontwikkelt zich dat beter dan bij de ander, maar iedereen heeft het in potentie meegekregen. Daarin speelt opvoeding een rol, in sommige gevallen kunnen persoonlijkheidsstoornissen van invloed zijn. Tegelijk is het ook mogelijk om tijdelijk je empathisch vermogen uit te schakelen. Dat gebeurt bijvoorbeeld in conflicten. Dan schakelen mensen hun natuurlijke empathische vermogen uit, en richten zich geleidelijk aan meer op hun eigenbelang. Het is ook niet eenvoudig om in een escalerende situatie steeds ook aandacht voor de emoties, situatie en denkwijze van de ander te houden. En tegelijk ligt daar misschien wel een heel belangrijke sleutel liggen om partijen weer tot elkaar te brengen. Om die reden probeer ik het in mijn rol als procesbegeleider bij conflicten mee te nemen. Wat is er gebeurt met de 'natuurlijke'  empathie? Wat heeft die empathie verminderd of uitgeschakeld?
Met Krznaric en andere theorieën in mijn achterhoofd probeer ik vervolgens de puzzel te leggen wat in een specifieke situatie kan helpen. En dan is er een scala aan mogelijkheden wat je kan doen. Dat varieert van het creëren van nabijheid en natuurlijke ontmoetingen, tot het trainen van het 'empathisch brein'. 


Uitnodiging mee te puzzelen
Wat past in welke situatie is een puzzel. Een puzzel waar ik graag ervaringen van anderen in zou horen of lezen. Hoe doe je dat? Hoe puzzel je met het creëren van een situatie die empathie bevordert? Waar kijk jij dan naar? Welke ervaringen heb jij daar mee?
Een puzzel die voor mij nog lang niet af is en waar ik graag over in gesprek ben.

Ik hoor of lees het graag!



Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Dank voor je reactie.
Wil je meer weten over conflicten?
www.conflictenhanteren.nl