Mijn gelijk is meer waard dan het jouwe

Tijdens de Corona-pandemie ontstaan nieuwe soorten conflicten. Mensen gaan op Twitter in discussie over de vraag of de regering niet te ver gaat met haar oproepen nog steeds zoveel mogelijk thuis te blijven. Demonstranten komen naar Amsterdam om te protesteren tegen het politie-optreden in Amerika. Ze strijden tegen racisme met de slogan #BlackLivesMatter en eisen met hun gedrag tegelijk het recht om vrij te kunnen bewegen. Burgemeester Halsema laat het toe en krijgt de halve politiek over zich heen, er dreigt een motie van wantrouwen.

Fundamenteel cultureel conflict

Deze conflicten weerspiegelen een fundamenteel intercultureel conflict: een spanning tussen persoonlijke vrijheden en maatschappelijke beperkingen. Over dergelijke culturele conflicten tussen 'losse' en 'strakke' culturen schreef professor Michele Gelfand van de University of Maryland het boek Rule makers, rule breakers. Dergelijke conflicten gaan vele eeuwen terug, schrijft ze. Door de oorsprong van dit soort culturele conflicten te doorgronden, kunnen we elkaar beter begrijpen en bepalen hoe we productiever om kunnen gaan met culturele conflicten.

Alle culturen hebben sociale normen - geaccepteerde gedragsnormen, die nu bijvoorbeeld naar voren komen in de vraag of burgers in het openbaar beschermende maskers zouden moeten dragen. Culturen variëren in het gewicht van hun sociale normen van strak tot los, met vergaande effecten op gedrag.

Geschiedenis van bedreiging zorgt voor ‘autoritaire’ cultuur

Gelfand schrijft dat de mate van bedreiging waarmee culturen zijn geconfronteerd, bepaald heeft of ze geëvolueerd zijn naar relatief strak of los (of ergens in het midden). China, Maleisië, Singapore en Pakistan zijn voorbeelden van landen waarbij strakke culturen zijn ontstaan. Deze landen hebben ernstige bedreigingen overleefd door hun nationale controles aan te scherpen. De bedreigingen varieerden van aardbevingen tot oorlogen, en van pandemieën tot voedselschaarste. Coördinatie en strikte naleving van sociale normen zijn voor deze landen de sleutels geweest om te overleven. Vanuit landen die dergelijke bedreigingen niet of minder hebben meegemaakt, wordt hier vaak de kritiek bij gegeven dat dit leidt tot autoritaire of te homogene culturen.

Daar staan culturen tegenover die met minder bedreigingen zijn geconfronteerd. Voorbeelden van lossere culturen zijn landen als Nederland, Spanje en Brazilië, maar ook de Verenigde Staten. In die landen hechten burgers veel waarde aan hun individuele vrijheid en zijn sociale normen losser. Dergelijke culturen zijn gebaseerd op creativiteit en innovatie. Voor strakkere culturen kunnen deze culturen erg chaotisch overkomen. Ook is het in het algemeen veel moeilijker om vanuit een lossere cultuur te reageren op crises die nauwe coördinatie vereisen.

Met andere woorden, het is volgens Gelfand meer de geschiedenis die de cultuur vormt en niet de volksaard op zich.

De lossere tegen de volgzamen

Niet alleen landen verschillen, maar ook bedrijven, gezinnen, individuen. Bovendien kan een plotselinge bedreiging ertoe leiden dat een cultuur dramatisch verkrapt. New York gedijt bijvoorbeeld op losheid. Maar toen het coronavirus de ziekenhuizen van de stad dreigde te overspoelen, pasten New Yorkers zich snel aan en accepteerden ze grotendeels enorme beperkingen in hun bewegingsvrijheid.

Dit soort culturele conflicten duiken ook op binnen families. Degenen die het meest kwetsbaar zijn voor het virus, reageren vaak het strakst. Zij gaan zelden naar buiten, terwijl jonge, gezonde mensen eerder geneigd zijn om dergelijke beperkingen te weerstaan. Zij denken dat ze een laag risico lopen om erg ziek te worden.

"Wanneer groepen met fundamenteel verschillende culturele mindsets elkaar ontmoeten, geeft dat aanleiding tot veel conflicten", schrijft Gelfand. Degenen die strak zijn, beschuldigen de 'losseren' van het in gevaar brengen van hun leven. En 'losseren' beschuldigen de voorstanders van de strengere maatregelen die naar hun idee de economie verwoesten.

Een motie van wantrouwen of een blik in de spiegel?

De neiging bestaat om vanuit je eigen, vertrouwde culturele perspectief tot een mening of oordeel te komen. Of het nu gaat over het veroordelen van het optreden van burgemeester Halsema door het Forum voor Democratie. Onder spanning vallen we terug op onze ingesleten patronen, in dit geval die van de strakke of losse cultuur. En dan zijn de rapen gaar. Dan vergeet je je eigen vanzelfsprekendheden en denk je niet aan dat iemand anders daar anders in kan staan. Het kan helpen om te weten welke voorkeur je hebt op het tight-loose continuum? Iedereen is in staat om strakker of losser te denken en te handelen afhankelijk van de situatie. Je eigen voorkeur kan je checken op de TL mindset quiz.

Stel je mening uit en onderzoek het perspectief van de ander

Tegelijk geldt ook nu dat het helpt om het eigen oordeel aan te houden, uit te stellen. En eerst vragen te stellen. Vragen vanuit interesse, verwondering. Niet vragen vanuit een oordeel. Dergelijke vragen leiden niet tot meer begrip, maar tot het zoeken naar fouten in de redenatie van de ander. Wil je echt verder komen in gezamenlijkheid en zo mogelijk wederzijds begrip, is het vragen zonder oordeel essentieel. Vragen en luisteren vanuit interesse. Alsof je op een date bent waar je naar hebt uitgekeken en vooral die ander wilt leren kennen, begrijpen.

Maar dat is nu juist zo moeilijk. Blijven kijken, blijven vragen stellen en verwonderen vanuit pure nieuwsgierigheid naar zijn of haar verhaal. Niet om te oordelen, maar om te begrijpen.

Pas als dat lukt, kunnen we uit de #coronakramp komen en samen tot oplossingen komen. 

Samen met Hanneke Elink Schuurman begeleid ik de workshop Dealen met Belangentegenstellingen. Recent hebben we deze workshop opnieuw ontworpen en werken we met een nieuwe opzet waarin we gebruik maken van de online mogelijkheden. We combineren korte online sessies met tussentijdse mentoring en op het eigen werk toegespitste opdrachten. Zo sluit de workshop zo goed mogelijk aan bij de spanningen in de dagelijkse praktijk, die zeker in tijden van crisis makkelijker kunnen oplopen. De workshop bouwt voort op de ervaring met conflicten en mediation die Hanneke en ik hebben opgebouwd in de afgelopen tientallen jaren.

Op 29 juni is de startbijeenkomst van de volgende workshop, in augustus en november zijn starten de volgende groepen.
Meer info: https://www.sioo.nl/opleiding/workshop-belangentegenstellingen/